صنایع دستی نساجی

هر جامعه ای در دوران مختلف سعی کرده است تا از منابع و مواد در دسترس خود مانند الیاف مختلف و متنوع در جهت ساخت دست بافته های زیبا ، ماندگار و کاربردی اقدام نماید . صنایع دستی نساجی یا بافندگی از جمله دست بافته های هستند که در انواع مختلف با توجه به مواد اولیه خاصی ساخته می شود و مورد استفاده قرار می گیرد .

تعریف صنایع دستی نساجی یا بافندگی

بافتن و درهم پیچیدن رشته ها و الیاف مختلف طبیعی و مصنوعی در رنگ های مختلف را صنایع دستی نساجی  یا بافندگی می گویند .  رشته های سلولزی ،پشمی، پنبه ای ، ابریشمی و … به عنوان الیاف طبیعی به شمار می روند .  الیاف مصنوعی شامل رشته های پلاستیکی است . صنایع دستی بافتنی به محصولات گفته می شود که از به هم پیوستن الیاف و تارهای طبیعی و مصنوعی ساخته می شوند . اهداف، ظواهر، مواد و مصالح و روش های تولید خاصی در شگل دهی آنها موثر هستند .    انسان برای رفع نیازهای مادی و زیستی خود از هنر بافتنی استفاده می کرد . انسان از بافتنی های خود ابتدا برای تهیه پوشاک، زیرانداز، کیسه و کیف استفاده می کرد. در هنر بافتنی برای ایجاد زیبایی و خاص شدن از نقش ها متنوعی استفاده می کنند .

آثار هنری بافتنی در اشکال مختلف مستطیلی، مربعی، دایره ای، بیضی شکل و چند ضلعی تهیه می شوند. همچنین نمونه های هم وجود دارد که سه بعدی (حجمی) تولید می شوند مانند ظروف حصیری تا کارآیی لازم را داشته باشد. رنگ ها و نقوش مختلف و متنوع (گیاهی، حیوانی، انسانی و انتزاعی در آثار هنری بافتنی بسیار به چشم می خورد. قالی و پارچه از نمونه آثار هنری بافتنی هستند که پُرز دارند و پارچه و گلیم از نمونه های به شمار می آیند که پُرز ندارند. برخی مانند حصیر نیز زبر و مشبک هستند. برخی دیگر از محصولات و صنایع دستی بافتنی هم چون فرش، نمد، پارچه و … انعطاف پذیر بوده و بعضی دیگر مانند ظروف و اشیای حصیری از انعطاف کمتری برخوردار هستند.

ابزار و وسایل در ساخت آثار هنری بافت و نساجی

انواع قلاب و کارد، انواع دار بافندگی، دفه، دفتین، شانه، سیخ پودکشی، انواع دستگاه های پارچه بافی از جمله وسایل مورد نیاز در ساخت صنایع دستی بافتنی می باشند.

 انواع الیاف پشمی، نسخ های تابیده شده ابریشمی، پنبه ای و پشمی، رشته های بدون تاب پنبه ای و پشمی، رشته های سلولزی( از شاخه، ساقه و برگ گیاهان و … از مهم ترین مواد و مصالح در ساخت آثار هنری بافتنی می باشند.

انواع صنایع دستی بافتنی و نساجی

محصولات صنایع دستی بافتنی و نساجی با توجه به روش و فرایند تولید آنها به سه گروه بزرگ یعنی دستی، داری و دستگاهی تقسیم می شوند.

1- در روش دستی برای خلق و تولید دستبافته ها به امکانات، دستگاه ها و ابزاری خاصی نیاز ندارند و همه مراحل تولید آنها با دست و ابزار ساده است.

حصیر و نمد دو نمونه از محصولاتی هستند که به روش دستی تولید می شوند.

2- در روش داری محصولات و صنایع دستی بافتنی با استفاده از دارهای بافندگی و ابزارهای ساده تولید می شوند. قالی، گلیم، گبه از جمله این موارد هستند.

3- در روش دستگاهی محصولات و آثار هنری بافتنی، با استفاده از دستگاه های ساده و پیچیده بافندگی تولید می شود. از جمله این محصولات می توان به جاجیم، زیلو، کرباس، مخمل، زری و ترمه اشاره کرد.

این نکته را باید همیشه مورد توجه قرار داد که در دست بافته های سنتی تار و پود و گره یا پُرز اجزای اصلی بیشتر دست بافته ها هستند که به شکل و روش های مختلف بافته شده و برای ساخت آن از انواع دستگاه های ساده و پیچیده استفاده شده است.

1- روش بافندگی دستی

بافتن، تنیدن و درهم پیچاندن الیاف و رشته های طبیعی و مصنوعی رنگارنگ که به کمک دست، پا و سایر ابزار ساده صورت می گیرد را روش بافندگی دستی می گویند. این روش ابتدایی ترین و قدیمی ترین روش تولید خلق آثار هنری بافتنی است و محصولات به دست آمده بدون کمک گرفتن از هیچ گونه دستگاه ویژه و دار به وجود می آیند.از روش بافندگی دستی برای ساخت آثاری یکپارچه، مسطح یا حجم دار مثل( فرش، پوشاک و ظرف) استفاده می شود.

روش بافندگی دستی به دو صورت انجام می شود.

1-1- تنیدنی(تنیدن الیاف حلاجی شده پشمی)

1-2- بافتنی ( بافتن رشته های سلولزی

1-1- تنیدنی

درهم چیپیدن و تنیدن الیاف حلاجی شده پشمی در رنگهای مختلف به صورت نقش دار یا ساده و متراکم ساختن و یکپارچه کردن آنها با کمک دست و پا را شیوه تنیدن در صنایع دستی نساجی می گویند. در روش بافندگی دستی تنیدنی تنها یک محصول به نام نمد حاصل می شود.

نمد

نمد مالی روشی است که به کمک آن می توان اثر هنری زیبا و کاربردی چون نمد را ساخت. از جمله کاربردهای نمد می توان به فرش کردن سطوح مختلف، تهیه انواع پوشاک مانند کلاه، بالا پوش، پاپوش و … را نام برد.

شکل ظاهری محصولات نمدی متناسب با نوع کاربرد آنها است. مثلاً برای پوشاندن سطوح از انواع نمدهای مسطح در اشکال مربعی، مستعطیلی، دایره و بیضی می توان استفاده کرد. این در صورتی است که برای استفاده از نمد در پوشاک شاهد اشکال حجم دار آن می باشیم.

به طور کلی نمد به دو صورت تولید می شود ساده (تک رنگ) و نقش دار. نقش های به کار رفته در نمد مالی بسیار ساده هستند و دلیل آن نیز ویژگی های خاص فرآیند تولید نمد می باشد. نمدها ابتدا تنها با رنگ های طبیعی خود پشم چون سیاه، سفید، قهوه ای و خاکستری تولید می شدند. امروزه از الیاف رنگی متنوعی چون (قرمز، زرد، آبی، نارنجی و …) نیز در تولید نمد استفاده می شود.

نمد های رنگی زیبا

الیاف حلاجی شده ی پشم ( خود رنگ، رنگ آمیزی شده) قطعه ای حصیر، ظرف آب و صابون، طناب، دو قطعه کرباس متناسب با اندازه دلخواه نمد مورد نظر و چنگال (ابزار ساده ی چوبی برای پخش کردن الیاف ) از جمله ابزار و وسایلی هستند که برای ساخت نمد مورد استفاده قرار می گیرند.

نکته: برای ساخت و تولید محصولات نمدی که اشکال آن ها به صورت حجیم است مانند کلاه، پاپوش و بالا پوش از قالب متناسب و از پیش ساخته شده برای زیرکار استفاده می کنند.

1-2- بافتنی

بافتن، پیچاندن و زیرو روکردن الیاف و رشته های سلولزی(گیاهی) در اشکال مختلف (مسطح و حجیم) را بافتنی در صنایع دستی نساجی می گویند. محصولات بافتنی هم دارای ظواهری ساده و هم نقش دار هستند و همگی آنها به کمک دست و پا بافته می شوند. در این روش نوع بافته ها بستگی به جنس و موادی دارد که از آن برای تولید و ساخت یک اثر هنری بافتنی استفاده می شود. مثلاً اگر جنس رشته های تشکیل دهنده چوب باشد به آن بافته های چوبی می گویند که خود دارای گونه های مختلفی است.

از آثار و محصولات که با شیوه بافتنی ساخته می شود می توان به انواع سبد، زنبیل، کلاه، فرش، پرده، ظروف مختلف و … نام برد. نوع تولید و استفاده از این محصولات بستگی به شرایط اقلیمی و جغرافیایی و همچنین در دسترس بودن مواد اولیه برای این محصولات دارد.

بافتنی ها به دو صورت ساخته می شود.

1-2-1- پیچشی( مارپیچی)

1-2-2- مشبک

1-2-1- پیچشی(مارپیچی)

 در روش پیچشی ابتدا رشته ها به شکل نوار یا طناب بافته شده و سپس آنها را به صورت مارپیچ کنار هم می پیچند و به یکدیگر متصل می کنند تا محصول نهایی ساخته شود.به بیان ساده تر چند رشته به صورت نوار بافته شده یا به دور یکدیگر مانند طناب می پیچند. سپس طناب یا نوار حاصل را متناسب با شکل ظاهری شیء مورد نظر از مرکز دایره به صورت مارپیچ کنار یکدیگر وصل می کنند.

از جمله محصولات به دست آمده به روش پیچشی می توان به گپو اشاره کرد . گپو هم به صورت مسطح و هم حجم ساخته و تولید می شود.

از جمله مواد و وسایل ساخت محصولات بافتنی به روش مارپیچی شکل مانند گپو می توان به برگ نخل، ساقه ی ( نی، گندم و برنج ) و ترکه های نازک اشاره کرد.

گپو به روش بافت پیچشی

1-2-2- مشبک

یک ظرف حصیری زیبا

در شیوه بافتنی مشبک شبکه ها، رشته ها و روزنه هایی به نسبت منظم و هندسی در اثر ایجاد می شود. در این روش رشته ها را مانند تار و پود از زیر و روی یکدیگر به شیوه های مختلف می گذرانند تا اثر مورد نظر با طرح ها و نقش های مشبک ایجاد شود.

از مواد و وسایل بافتنی به روش مشبک می توان به برگ نخل، ساقه نی، ساقه های گندم و برنج یا ترکه های نازک نام برد.

بامبو، انواع حصیر و مروار از محصولات به دست آمده به روش بافتنی مشبک می باشند . پرده ها و نور گیر های که در ساخت آنها از نی های نازک مرداب استفاده می شود از نمونه محصولات حصیری است که می توان از آن نام برد .

در ساخت این نوع پرده حصیری نی های مرداب را جمع آوری کرده و آنها را در یک اندازه مشخص کنار یکدیگر به صورت موازی قرار می دهند. در مرحله بعد با استفاده از نخ های مخصوصی نی ها را به یکدیگر متصل می کنند.

کناره های و لبه های این حصیر ها را با پارچه های نخی با حاشیه ای 3 یا 6 سانتی متری می پوشند.

استفاده از پرده های حصیری ساخته شده با نی از ورود آفتاب و هوای گرم در فصل تابستان به درون ساختمان جلوگیری می کند و باعث ایجاد هوای معتدل در فصول گرم سال می شود.

ابزار و وسایل

ابزار و وسایل هنر بافندگی دستی ( پیچشی و مشبک) انواع چاقو، درفش، قیچی، ظرف آب ( برای خیس کردن رشته ها) و سوزن از جمله وسایل ساخت صنایع دستی بافندگی به روش دستی هستند. مصالح و مواد آثار هنری بافندگی دستی

برگ درختانی هم چون نخل، برگ و ساقه انواع نی، ترکه و شاخه های نازک درختانی مانند بید، ساقه گندم، برنج و انواع نخ های رنگی از جمله مصالح و مواد لازم برای ساخت و تولید صنایع دستی بافندگی به روش دست هستند.

ظروف حصیری ، بامبو ، مروار ، کپو و … نه تنها به عنوان صنایع دستی نساجی بلکه به عنوان صنایع دستی چوبی نیز به شمار می روند .

نکته: در صورت تولید و خلق صنایع دستی نساجی (مشبک، پیچشی) رنگی می توان رشته های حصیر را قبل از بافتن رنگ آمیزی کرد. همچنین می توان با دوختن نخ های رنگی روی اثر بافته شده نقوش زیبای را روی آن آفرید.

یک سبد به روش بامبو بافی

2- روش بافندگی داری در صنایع دستی نساجی

بافتن رشته های تار و پود و پیچاندن انواع کره های ( ابریشمی، پشمی، پنبه ای) در رنگ های مختلف با استفاده از انواع دار و ابزار ساده را بافندگی داری می گویند. روش بافندگی داری بیشتر برای ساخت و تولید صنایع دستی بافتنی با اشکال مسطح مورد استفاده قرار می گیرد.

 انواع روش های بافندگی داری

2-1- شیوه بافندگی تار و پودری ( انواع گلیم)

2-2- شیوه ی بافندگی تار و پود و گره ای ( انواع قالی و گبه)

2-3- تلفیقی ( گلیم نقش برجسته)

1-2- شیوه بافندگی تار پودری (انواع گلیم)

در این نوع از صنایع دستی نساجی روش تار و پودرها به صورت های مختلف با یکدیگر وصل و بافته می شوند. انواع متنوع و مختلف گلیم دستاورد این شیوه بافندگی داری است. به فرآیند ساخت و تولید گلیم نیز گلیم بافی می گویند. گلیم بافی سابقه تاریخی طولانی دارد و در واقع می توان آن را به عنوان مقدمه ی ابداع قالی و فرش دانست.

انواع گلیم

گلیم براساس نوع بافته شدن تار و پود به یکدیگر به دو روش پود گذاری و پود پیچی تقسیم می شود.

همچنین از انواع محصولات گلیم می توان به گلیم های یک رو (سوماک، سوزنی، ورنی و شیریکی پیچ ) و دورو(گلیم ساده) نام برد. در گلیم دورو طرح و نقش از دو طرف قابل مشاهده است. در گلیم های یک رو که به شیوه پود پیچی بافته می شود از طرح و نقش های متنوع و پیچیده تری نسبت به گلیم های دورو استفاده می کنند.

مزایای گلیم

نازکی، قابلیت جابجایی آسان، قیمت مناسب، انعطاف پذیری، سبکی و بافتن آسان از جمله مزایا گلیم به شمار می رود.

کاربردهای گلیم

از گلیم می توان برای جانماز و سجاده، زیرانداز، پیچیدن و پوشاندن بار به هنگام جابجایی، پوشاندن لوازم و اثاثیه منزل، بقچه و پرده استفاده کرد.

همچنین از گلیم می توان به عنوان نوعی پوشش برای حیواناتی چون شتر، اسب، استر و … بهره گرفت . امروزه با افزایش زندگی شهر نشینی از گلیم بیشتر به عنوان کف پوشی در کنار فرش و تزیین مبل، میز و دیوار بهره گرفته می شود.

شکل ظاهری گلیم

گلیم های در انواع اشکال مسطح (مستطیل، مربع و …) و حجم (مکعب مربع، مکعب مستطیل و …) ساخته و تولید می شود. از جمله صنایع دستی که می توان از گلیم به عنوان وسیله ای کاربردی نام برد مسند است.

مَسند یا رختخواب پیچ گلیمی که از آن می توان در زمان سفر و اسباب کشی به عنوان وسیله ای برای جا دادن لوازم و رختخواب استفاده کرد.

در گلیم بافی همزمان با بافت ، استفاده از طرح ها و نقوش سنتی متفاوتی چون (انسانی، حیوانی، گیاهی و …) رایج است.

مهمترین طرح های به کار رفته در گلیم لچک  و ترنج، ترنجی، محرمات و طرح های مکرر است.

همچنین نقش های هندسی که از اشیاء و موجودات طبیعی الهام گرفته شده اند نیز در گلیم بافی مورد استفاده قرار می گیرند.

منگوله های ابریشمی و پشمی  و مهر های رنگین نیز از جمله وسایلی هستند که برای تزیین بیشتر گلیم به آن اضافه می شوند.

توجه: فرآیند بافت و ساخت گلیم ها به روش پودگذاری و پود پیچی مشترک است و فقط در گذارندن پود ها از لابه لای چله ها(تارها) متفاوت است. در شیوه پود پیچی، پودهای رنگین طبق طرح و نقش مورد نظر به دور چله می پیچند و در بعضی موارد انتهای پودها را در پشت کار رها می کنند. همچنین می توانند پود نازکی را از زیر و روی تارها بعد از هر ردیف پود پیچی به جای بگذارند.

در شیوه ی پود گذاری تمام گلیم را با عبور دادن پودهای رنگین از زیروروی تارها و چله ها می بافند.

گلیم های ریبا و رنگی

2-2- شیوه ی بافندگی تار و پود و گره ای ( انواع قالی و گبه)

یک فرش مربعی

این شیوه با گره زدن رشته های پشمی یا ابریشمی بر تارها و چله ها و گذراندن رشته های پود از لابه لای آنها صورت می گیرد.

از محصولاتی که با شیوه بافندگی تار و پود و گره ای حاصل می شود می توان به انواع قالی و گبه اشاره کرد. به فرآیند طراحی ساخت قالی و گبه، قالی بافی و گبه بافی می گویند.

انواع تقسیم بندهای قالی

تقسیم بندهای متفاوتی از قالی صورت گرفته شده است. معمولاً قالی ها را براساس نوع جنس تار، پود و گره، اندازه، شکل ظاهری و روش بافت گروه بندی می کنند.

مثلاً براساس جنس تار، پود و گره به قالی های ابریشمی، چله ابریشمی، گل ابریشمی و پشمی تقسیم می شود. یا برحسب شکل ظاهری به مربع، مستطیل، دایره، بیضی، چند ضلعی و … دسته بندی می شوند.

کاربر اصلی دست بافته های که به شیوه بافندگی تار و پود و گره ای ساخته می شود(قالی و گبه) فرش است.

از این رو به جای استفاده  از نام قالی و گبه برای این محصولات واژه فرش را نیز استفاده می کنند.

بیشتر قالی ها تک رو هستند و پرزها فقط از یک طرف قابل مشاهده است. برخی قالی ها نیز دورو بافته می شوند و گاهی نیز هر طرف با طرح و نقش متفاوتی بافته شده که از آن برای پرده استفاده می کنند . از جمله کاربردهای رایج قالی ها نسب آنها روی دیوار است که از آن به عنوان تابلو فرش یاد می کنند .

کیف، خورجین و مَسند از دیگر کاربردهای قالی و گبه است که بیشتر روستاییان و عشایر از آن استفاده می کنند.

از ویژگی های بارز قالی و گبه که آن را از گلیم متمایز می کند این است که به نسبت گلیم ضخامت بیشتری دارد.

تمایز میان قالی و گبه

قالی از طرح و نقش های متنوعی برخوردار است. انواع گوناگون نقش های ساده و پیچیده (انسانی، گیاهی، حیوانی و …) در قالی بافته می شود.

لچک، ترنج، افشان، سه ترنج، لچک و ترنج محرمات، محرابی و مکرر بته ای از جمله طرح های مشهور قالی به شمار می روند که می توان از آنها نام برد.

گبه بافی به نسبت قالی داری طرح و نقش کمتری است و بیشتر نقش ها حاصل رویا پردازی بافنده است. در گبه بافی بافنده سعی می کند تصورات ذهنی خود را روی کار پیاده سازد.

در گبه های اصیل سعی می شود که از رنگ طبیعی خود پشم استفاده شود. این در صورتی که در بافت گبه هیچ محدودیتی برای استفاده از پشم های رنگرزی شده وجود ندارد.

وجود پرزهای به بیشتر از یک سانتی متر و پود های متعدد بین ردیف گره از دیگر خصوصیات گبه است .

در گبه رشته ها نسبت به قالی از ضخامت بیشتری برخوردار است ولی تراکم (تار و پود و گره) کمتری دربافت مشاهده می شود.

از دیگر تفاوت های بین قالی و گبه می توان به این نکته اشاره کرد که در گبه بافی فقط از رشته های پشمی استفاده می شود و این در صورتی که در قالی بافی علاوه بر استفاده از رشته های پشمی از رشته ها و الیاف ابریشمی و پنبه ای نیز استفاده می کنند.

یک گبه با نقوش حیوانی

3-2- تلفیقی( گلیم نقش برجسته)

تلفیق و استفاده از دو شیوه ی بافندگی داری(تار و پودی و تار و پود و گره ای ) در کنار هم را شیوه تلفیقی بافندگی داری می گویند. این شیوه به گلیم نقش برجسته نیز مشهور است.

نقوش این آثار مانند قالی پرزدار می باشد و زمینه ی آن مشابه گلیم است به همین دلیل نقش ها کمی برجسته تر از زمینه به نظر می آید.

از ابزار و وسایل انواع روش های بافندگی داری می توان به نقشه یا طرح، قیچی، قلاب، شانه، سیخ پود کشی، و انواع دارهای بافندگی افقی و عمودی نام برد.

انواع رشته های رنگین (تابیده شده با بدون تاب) از جنس پنبه، ابریشم و … از جمله مواد و مصالح محصولات بافندگی داری است.

3- روش بافندگی دستگاهی

بافتن و درهم پیچیدن رشته های رنگین (پشمی، ابریشمی ، پنبه ای و نخ گلابتون) با استفاده از انواع دستگاه های بافندگی دستی و ابزار ساده را بافندگی دستگاهی می گویند. محصولات حاصل شده از بافندگی دستگاهی برای تهیه انواع پوشاک و پوشاندن سطوح مورد استفاده قرار می گیرد. تمایز در روش های بافت، میزان ضخامت، رنگ رشته ها و تارهای به کار رفته، جنس رشته(پنبه ای، ابریشمی، پشمی، گلابتون) و شیوه های مختلف نقش پردازی موجب ایجاد تنوع و گوناگونی صنایع دستی در رشته ی بافندگی دستگاهی شده است. شکل محصولات بافندگی به شیوه ی دستگاهی معمولاً طویل بوده و طول آنها بیشتر از عرض شان است. سطح این گونه آثار نیز یکنواخت و بدون پرز است. البته در مواردی مانند پارچه مخمل دارای سطحی پرزدار نیز می باشند.

طرح و نقش های بکار رفته در این گونه آثار نیز متناسب با شیوه بافت، کاربرد و رنگ هایشان با یکدیگر متفاوت است. برخی از آنها دارای نقوش یک رنگ هستند و گروهی دیگر نیز رنگارنگ بوده و دارای نقش های سنتی چون حیوانی، انسانی و گیاهی می باشد. در میان انواع گوناگون این گونه از آثار هنری پارچه های زری و ترمه از تنوع رنگ، طرح و نقش بیشتری برخوردار هستند.

انواع روش های بافندگی دستگاهی.

3-1- شیوه ی بافندگی دستگاهی ساده

3-2- شیوه بافندگی دستگاهی پیچیده

3-3- شیوه بافندگی دستگاهی تلفیقی

3-1- شیوه ی بافندگی دستگاهی ساده

پارچه شمد در رنگ های مختلف

در این شیوه از ساده ترین و ابتدایی ترین دستگاه های بافندگی دستی برای ساخت محصولات و دسته بافته های هنری استفاده می شود.

از انواع محصولاتی که به شیوه ی بافندگی با دستگاه های ساده خلق و تولید می شود می توان به زیلو، جاجیم، کرباس، شمد و … اشاره کرد.

3-1-1- جاجیم

دست بافته های راه راه و نقش دار که با تار و پود های پشمی رنگین ساخته می شوند را جاجیم می گویند.

در تولید جاجیم از دستگاه های ساده جایجیم بافی که تا حدودی شبیه به دارهای افقی قالی بافی است استفاده می شود. از جمله کاربردهای جاجیم می توان به پوشش در سطوح مختلف و ساخت محفظه ها اشاره کرد.

جاجیم در دو نوع یک رو و دو رو بافته می شود که هر کدام متناسب با فضا و نوع کاربرد بافته شده و مورد استفاده قرار می گیرند.

جاجیم دست بافته ای که حالت تخت دارد و نقوشی که در آن استفاده می شود ساده با اشکال هندسی و خطوط مستقیم و شکسته است. این نقش ها به صورت راه راه در طول و عرض جاجیم ظاهر می شوند.

یکی از ویژگی های مهم جاجیم قطعه بافی است. قطعه باقی به این معنا است ابتدا قطعات مختلف جاجیم را که عرض آنها بیست تا سی و پنج سانتی متر است را بافته و سپس آنها را به یکدیگر می دوزند.

یک جاجیم راه راه

3-1-2- زیلو

به صنایع دستی نساجی که دارای نقش های هندسی و خاص هستند و بدون گره و با عبور دادن تار و پودهای پنبه ای از بین یکدیگر بافته می شوند را زیلو می گویند.

در بافت زیلو از دستگاه ساده ای به نام دستگاه زیلو بافی استفاده می شود. ورد، ماسوره و ماکو از جمله اجزای این دستگاه هستند.

استفاده به عنوان زیرانداز بیشترین کاربرد زیلو می باشد. از بهترین مکان های که از زیرانداز زیلو استفاده می کنند می توان به مساجد، تکیه ها و اماکن مذهبی اشاره کرد.

زیلو دست بافته ای است بدون پرز و حالتی تخت دارد. می توان آن را در اشکال مختلفی چون مربع و مستعطیل بافت . این دست بافته می تواند به دلیل روش بافت و نقش پردازی که دارد به صورت دورو نیز بافته شود. نقوش آن نیز از یک طرف با رنگی مخالف طرف دیگر مشاهده می شود.

طرح های زیلو یا تکرار یک الگو از یک یا چند نقش در حاشیه و متن تشکیل می شود. نوشته های مذهبی، شکل های هندسی، گیاهی و گاهاً حیوانی از جمله نقش های به کار رفته در زیلو می باشد. در زیلو بافی نخ های رنگین محدودی استفاده می کنند و رنگ ها بیشتر ترکیبی از سفید و لاجوردی، سفید و آبی، سبز و نارنجی می باشند.

رشته های ضخیم پنبه ای در رنگ های نام برده شده از جمله مواد اصلی در بافت زیلو به شمار می روند.

زیلو آبی و قهوه ای

3-2- شیوه ی بافندگی دستگاهی پیچیده

بعضی از صنایع دستی نساجی به وسیله دستگاه های بافندگی پیچیده ای تولید می شوند که همین دستگاه ها به کمک دست کار می کنند.

ژاکارد و دستوری از جمله دستگاه های پیچیده ای هستنند که می توان نوعی دست بافته از آنها تولید کرد.

در این گونه دستگاه های رشته های تار و پود به روش های متفاوتی از ما بین یکدیگر عبور می کنند.

پارچه های زری، مخمل و ترمه از جمله محصولات بافتنی هستند که با دستگاه های پیچیده تولید می شوند.

3-2-1- زری

پارچه ای بدون گره که با عبور دادن تار و پودهای رنگین ابریشمی و نخ های گلابتون از لابه لای یکدیگر، بافته می شوند را پارچه ی زری می گویند. این پارچه با دستگاه مخصوص زری بافی تولید می شود و از تولید ات آن برای تهیه پرده، پوشاک و …بهره می گیرند. ظرافت رشته ها و پیچیدگی بافت پارچه ی زری را به یک محصول گران قیمت تبدیل می کند.

استفاده از نخ های گلابتون (طلایی و نقره ای ) علت نام گذاری این محصول با پارچه ای زری است.

زری یک محصول بافتنی تخت و بدون پرز است. تنوع رنگ، نقش طرح این پارچه از سایر پارچه های هم ردیف خود یعنی مخمل و ترمه نیز بیشتر است. به همین دلیل فرآیند بافت پارچه زری از پیچیدگی خاصی برخوردار است.

استفاده از انواع گل، برگ ها، پرندگان، خط نوشته ها، نقش های انسانی، هندسی و … از جمله طرح ها و نقوش به کار رفته در بافت پارچه ای زری است.

پارچه زری یک پارچه ی ابریشمی محسوب می شود و از نوع پارچه های است که هم یک رو و دورو بافته می شود.

نوع دوروی آن از یک طرف ساده است و از طرف دیگر دارای نقش و نگار است ولی می توان از هر دو طرف آن استفاده کرد.

تهیه ی روکش جلد قرآن، پوشاک، پرده، رومیزی، رومبلی، و … از جمله کاربردهای پارچه زری به شمار می رود. دستگاه زری بافی وسیله ای است که پارچه زری با آن بافته می شود.این دستگاه از اجزای هم چون ماکو، ماسوره، شانه، کارت های نقشه، کیسه های شن تشکیل شده است.

رشته های رنگین ابریشمی و گلابتون از مواد اصلی بافت پارچه زری به شمار می روند.

عرض پارچه های زری معمولاً از ده سانتی متر تا یک متر و چهل سانتی متر متغییر می باشد.

پارچه زری

3-2-2- مخمل

پارچه مخمل جزء دست بافته های پرزدار و بدون گره است .  پارچه مخملی با عبور دادن تار و پودهای ابریشمی از میان هم بافته می شود.

مخمل از پارچه های محسوب می شود که دارای پرز است. ولی پرز آن مانند قالی و گبه با گره تولید نمی شود بلکه با بریدن قسمت های از تار هنگام بافت در سطح پارچه به وجود می آید.

از جمله کاربردهای پارچه مخمل می توان به تهیه پوشاک، لباس، رویه ی لحاف، روتختی، سجاده، پرده و … نام برد.

پارچه مخمل همچنین جز پارچه های بافتنی یک رو است و در انواع متنوع گلدار و ساده تک رنگ و چند رنگ تولید می شود طرح و نقش در مخمل نسبت به زری از محدودیت برخوردار است.

در تولید پارچه مخمل از دستگاه مخصوص مخمل بافی استفاده می شود . دستگاه مخصوص مخمل بافی از دستگاه های پیچیده در بافندگی محسوب می شود .

از اجزای دستگاه مخمل بافی می توان به ماکو، ماسوره، شانه و میله های برنجی اشاره کرد. از مواد و مصالح اصلی در بافت پارچه مخمل می توان به رشته های ظریف ابریشمی اشاره کرد .

مخمل نقش دار

3-2-3- ترمه

پارچه ترمه یکی دیگر از صنایع دستی نساجی که با دستگاه پیچیده بافندگی تولید می شود . رشته های ابریشمی رنگی ، از مواد اصلی در تولید ترمه به شمار می رود. برای بافت ترمه از دستگاه مخصوص ترمه بافی استفاده می شود.

نقوش بُته و گل و برگ از جمله طرح ها و نقش های هستند که در پارچه ی ترمه مورد استفاده قرار می گیرد.

ترمه بیشتر در ابعاد نود تا صد و بیست سانتی متری عرضه می شود.

پارچه ترمه از محصولاتی به شمار می رود که شهرت جهانی دارد و تمام اهل هنر آن را می شناسند و عاشق آن هستند .

پارچه ترمه با نقش بته

3-3- شیوه بافندگی دستگاهی تلفیقی

اگر در بافت دست بافته های دستگاهی( ساده یا پیچیده) از چند روش بافت استفاده شود و محصولی نو پدید آید به این روش شیوه بافندگی دستگاهی تلفیقی می گویند .

این تلفیق به استفاده همزمان از ابزار، دستگاه، مواد و مصالح و شیوه های متنوع بستگی دارد. پارچه زری مخملی از جمله محصولات منحصر به فرد و کم یابی است که به روش تلفیقی با دستگاه های پیچیده بافتنی خلق و تولید می شود.