استفاده کردند از انواع نخ ها و آرایه های رنگی جهت تزیین پارچه های متنوع ( ساده یا طرح دار) را صنایع دستی رودوزی می گویند. از رودوزی سنتی جهت تزیین پوشاک یا پارچه های که در دوخت لباس های گوناگون کاربرد دارند، استفاده می شوند. تزیین انواع پیراهن، بالاپوش، کمربند، شلوار، دستار، سرانداز، سجاده ، جانماز، پرده، بادبزن، بقچه، رومیزی، انواع پوشاک چرمی، روبالشی، روتختی، جاکتابی و … از جمله کاربردهای این نوع از صنایع دستی به شمار می روند.
رودوزی ، مراحل و فرایند خاصی دارد ، بنابراین از رودوزی بیشتر برای بافته های پارچه ای و چرمی استفاده می شود . همچنین پارچه های چرمی رودوزی شده را می شود در شکل های حجمی چون کلاه و چراغ رومیزی استفاده کرد . نقش های گیاهی، حیوانی، انسانی، اشیاء مناظر طبیعی، هندسی انتزاعی و تجریدی از جمله نقوش پر کاربرد در ساخت انواع رودوزی سنتی هستند که با توجه به خصوصیات قومی، بومی و سلیقه هنرمندان طراحی و اجرا می شوند. انواع پولک، مهره، پیله، سکه و …. از جمله آرایه های هستند که در هنر رودوزی سنتی می توان از آنها بهره گرفت .
انواع رودوزی سنتی
1- رودوزی
نقش اندازی و ایجاد بخیه جهت تزیین پارچه های متنوع به وسیله ابزار دوخت را رودوزی می گویند. با این روش می توان تمام یا بخشی از پارچه را تزیین کرد . نام گذاری انواع گوناگون هنر رودوزی بستگی به انواع نقوش ها ، نوع بخیه و مناطق جغرافیایی دارد .
سوزن دوزی بلوچ، پته دوزی کرمان، ممقان دوزی آذربایجان، درویش یا تفرش دوزی، رشته دوزی یا قلاب دوزی رشت، نقش دوزی یا شماره دوزی، گبرد یا زردشتی دوزی، خامه دوزی ، ابریشم دوزی و بخارا دوزی از جمله نمونه هایی از هنر رودوزی به شمار می روند که می توان به آن اشاره کرد.
سوزن دوزی بلوچی
در رودوزی هایی که نقوش شکسته ی تجریدی در تمامی سطح پارچه ایجاد می شود را سوزن دوزی بلوچی می گویند . سوزن دوزی بلوچی در پارچه های پنبه ای و ابریشمی بخیه می شود . گراف، موچوک، چکن دوزی، پریوار و … انواع بخیه های هستند که در این هنر استفاده می شوند. تزیین انواع پوشاک، سراستین، پیش سینه، پشت یقه، جیب، نوار لبه ی دامن و یا شلوار، سرانداز (چادر) تزیین سرویس خواب (روتختی و روبالشی)، سفره عقد، جانماز، رومیزی، پشتی و … از کابردهای سوزن دوزی بلوچی به شمار می روند.
مواد و مصالح
پارچه های پنبه ای با نخ های به رنگ قرمز، نارنجی، سیاه، سفید، سبز و قهوه ای و… جزء مواد و مصالح سوزن دوزی بلوچی به شمار می رود .
سوزن دوزی بلوچی
پته دوزی
در این نوع از صنایع دستی رودوزی انواع نقوش گیاهی، حیوانی و تجریدی در تمامی سطح پارچه ی پشمی یا قسمتی از آن تابیده و کوک می خورد.
تزیین انواع رومیزی، پرده، پشتی، زیرلیوانی، انواع کیسه و … از جمله کاربردهای هنر پته دوزی می باشند.
در پته دوزی از انواع بخیه هایی چون ساقه دوزی استفاده می شود که از رنگ های قرمز، شیری، سبز، نارنجی، لاجوردی و … تشکیل می شوند.
رشته های گل دوزی شده را ریس می گویند . ریس بیشتر در رنگ های لاکی، عنابی، سبز، زرد، آبی و نارنجی کاربرد دارد.
در پته دوزی از رشته های پشمی ، ابریشمی و گلابتون استفاده می شود. از نقوش پرکاربردی که در پته دوزی می توان از آن بهره گرفت نقش های چون بُته جقه، سرو، گل و بته، پرندگانی مانند(طوطی، طاوس، عقاب، بلبل) گل های چند پر نقش های گردان اسلیمی وختایی از نقوش پرکاربرد پته دوزی است که می توان از آنها بهره گرفت.
پته دوزی
2- نخ کشی و رودوزی
ایجاد نقوشی به صورت مشبک را نخ کشی و رودوزی می گویند . سوزن ، رشته های پنبه ای و تار و پود ابریشمی به عنوان مواد و وسایل هنر نخ کشی و رودوزی به شمار می روند .
سکمه دوزی و چشمه دوزی دو گونه از هنر نخ کشی و رودوزی به شمار می روند.
سکمه دوزی
در این نوع از صنایع دستی رودوزی قسمتی از پارچه ی کتانی یا ابریشمی که نخ کشی در آن به انجام رسیده است، نقش های ستاره یا گل اشرفی دوخته می شود.
از ویژگی های بارز سکمه دوزی می توان به رشته های تابیده ابریشمی و پنبه ای تابیده شده (نخ دمسه و عمامه) اشاره کرد.
سکمه دوزی هنری است که برای تزیین حاشیه های لباس، پرده، روتختی، رومیزی، پشتی، دستمال سفره و زیربشقابی کاربرد فراوان دارد.
از بخیه های که درسکمه دوزی کاربرد دارد می توان به زنجیره دوزی، ساقه دوزی، ستاره دوزی، اشرفی دوزی و دندان موشی اشاره کرد. همچنین می توان از انواع نقوشی چون گل ستاره، بته جقه، سرترنج، شمسه و گل و بته در هنر سکمه دوزی بهره گرفت.
سکمه دوزی
چشمه دوزی
هنر رودوزی از نوع چشمه دوزی بیشتر روی پارچه های سفید یا رنگی کتانی با نخ های گلدوزی هم رنگ و یا رنگ های دیگر و به کارگیری ابزار مناسب انجام می شود.
در چشمه دوزی ابتدا تاروپود از پارچه را می کشند و بعد با بخیه زدن، چشمه ها را به شکل های متنوع مانند بته پدید می آورند . در روش های دیگر چشمه دوزی بدون بیرون کشیدن نخ، با وسایلی چون درفش، روزنه های به شکل گل و ساقه در پارچه ایجاد می کنند، سپس بخیه ها را محکم می دوزند تا موجب شود تاروپودها به اطراف کشیده شود و این فرایند باعث ایجاد روزنه ها و چشمه هایی به شکل های گرد، بیضی و بادامی می شود.
چشمه دوزی
3- آرایه دوزی
استفاده کردن از وسایلی چون (پولک، سکه، آینه، ملیله، سنگ، صدف، دکمه و …. ) و ایجاد نقوش و طرح های متنوع جهت تزیین سطح پوشاک، چرم، پارچه و … را آرایه دوزی در صنایع دستی رودوزی می گویند. تزیین پوشاک آقایان و خانم ها با سکه های طلا و نقره و سایر آرایه متنوع در رنگ های مختلف ، در دوره ها و مناطق مختلفی رایج بوده است. آثار نقاشی، نگارگری، نسخه های خطی و سایر تصاویر ثبت شده می تواند سندی برای این ادعا باشد.
از آریه دوزی جهت تزیین قسمت های از لباس و پوشاک، کفش، آویزها، روکش یا روپوش وسایل خانه استفاده کرد.
انواع آرایه دوزی
پولک دوزی، گلابتون دوزی، قیطان دوزی، منجوق دوزی، آینه دوزی، سکه دوزی، ملیله دوزی، خوس دوزی، پیله دوزی، نقده دوزی ، ده یک دوزی و بادله دوزی از جمله انواع انواع هنر و صنایع دستی از دسته آرایه دوزی است که می توان به آنها اشاره کرد. سوزن، قلاب، قیچی و انگشتانه از ابزار و وسایلی هستند که در آرایه دوزی مورد استفاده قرار می گیرند.
مواد و مصالح مورد نیاز در این هنر شامل انواع پارچه، انواع نخ های گلدوزی (ابریشمی، پشمی یا پنبه ای)، انواع آرایه ها (پولک، سکه) مروارید، منجوق، قیطان، یراق، گلابتون، ملیله، دکمه، آینه، صدف و ….) موم و صابون است.
پولک دوزی
در صنایع دستی رودوزی تزیین پوشاک و ساخت تابلو با دوختن پولک روی پارچه و چرم را پولک دوزی می گویند. این هنر بیشتر برای تزیین پوشاک زنان و کودکان کاربرد دارد. در پولک دوزی طرح و نقشی که می خواهند اجرا کنند به اندازه و شکل پولک وابسته است. پولک ها به روش های گوناگون دوخته می شوند تا نقش و ظاهری متنوعی را ایجاد کنند.
به طور مثال اگر در هنگام دوختن لبه ی هر یک زیر دیگری قرار بگیرد، حالتی شبیه به پولک ماهی پیدا می کند.
انواع پولک در (اندازه، شکل و رنگ های مختلف ) نخ های گلدوزی ، پارچه مناسب، کاغذ برگردان (کاربن) و موم از جمله مواد و مصالح پولک دوزی می باشد.
پولک دوزی
گلابتون دوزی
دوختن انواع نخ ها و رشته های گلابتون به روش های مختلف که طرح و نقش مورد نظر با استفاده از سوزن و قلاب روی پارچه ایجاد می شود را گلابتون دوزی در صنایع دستی رودوزیمی گویند .
از هنر گلابتون دوزی جهت تزیین پوشاک سنتی، روکش وسایل خانه، بقچه، رومیزی و تابلو استفاده می کنند.
گلابتون دوزی روی انواع پارچه های مخمل، تافته، اطلسی، ماهوت و همچنین پارچه های با الیاف و نخ های مصنوعی اجرا می شود. هنر گلابتون دوزی به شکل تخت روی پارچه انجام می شود نقوش و طرح ها در حاشیه به صورت نوار به وجود می آیند. قلاب و سوزن از اصلی ترین ابزار و وسایل گلابتون دوزی هستند و انواع پارچه و گلابتون جزء مهم ترین مواد و مصالح این کار به شمار می روند.
گلابتون دوزی