صنایع دستی نقاشی سنتی از هنر های به شمار می رود که می تواند به عنوان ابزاری برای ارسال پیام و مفهوم موضوعات و روایت های مختلف مورد استفاده قرار گیرد . نقاشی سنتی با توجه به این که دارای طرح ، نقش و رنگ های زیبا است این توانایی را دارد که مخاطب را مجذوب هنر و داستان مورد نظری نماید که به تصویر کشیده شده است .
در این مقاله می خواهیم شما عزیزان را با صنایع دستی نقاشی سنتی و انواع آن آشنا کنیم .
هر ملت و کشوری دارای داستان ها و وقایع گوناگونی ملی ، حماسی ، دینی و … می باشد که برای آگاهی افراد جامعه از این رویداد ها از ابزارخاصی چون نقاشی سنتی بهره می گیرند . نقش ها و طرح های که با رنگ های زیبا و منحصر به فرد با هدف تزیین یا استفاده کاربردی بر روی سطوح مختلف ایجاد می شود را صنایع دستی نقاشی سنتی یا به عبارتی طراحی و نقاشی سنتی می گویند.
طراحی و نقاشی سنتی دارای اجزای چون طرح، نقش و رنگ می باشد. هنرمندان در ایجاد یک اثر هنری نقاشی سنتی هر جزء را در هر مرحله در نظر می گیرند.
انواع هنر نقاشی سنتی ایران
1- طراحی سنتی
ترسیم انواع نقش و نگارهای زیبا و خاص که به صورت خطی در طراحی و نقاشی سنتی به کار گرفته می شود.
طراحی سنتی در همه آثار صنایع دستی مورد استفاده قرار می گیرد و روی سطوح تخت و محدب قابل اجرا است.
از مهمترین ابزار و وسایلی که در طراحی سنتی مورد استفاده قرار می گیرد می توان به انواع مداد، قلم مو، ابزار اندازه گیری ، کاغذ و… اشاره کرد .
در استفاده از طراحی سنتی ، هنرمندان روی دستاوردها و دست سازه های خود طرح هایی زیبا و متناسب با موضوع کار را اجرا می کنند. سپس طراح ها را بر روی کار خود منتقل کرده و در نهایت آنها را رنگ آمیزی می کنند.
کاربرد نقاشی سنتی در طراحی سنتی فرش های دست بافت
2- نقاشی سنتی نگارگری
نگارگری دیدار دو شاه نمونه ای از نقاشی سنتی
انجام هر عملی چون رنگ آمیزی، پرداز، طراحی و قلم گیری در موضوعات مختلف و با هدف ایجاد نگاره های زیبا و کاربردی را صنایع دستی نقاشی سنتی نگار گری می گویند.
ابتدا از نگار گری در دیوار نگاری و کتاب آرایی استفاده می شد. امروز از نگارگری بیشتر در تابلوها و لوح ها بهره می برند .
هنر نگارگری روی سطوح تخت، دیوار، کاشی، تابلوهای پارچه بوم ، سفال های لعابی، ظرف مینایی و … قابل اجراء می باشد.
از ابزار، وسایل و مصالح مورد استفاده نگارگری می توان به انواع قلم مو، مداد، ابزار خط کشی، گونیا، جدول کشی، پرگار، ظرف آب و رنگ، مهره و زیر دستی، انواع رنگ ها، صمغ، آب، کاغذ، مقوا، تخته سه لایه ، ورق های طلا و مرکب مشکی و … نام برد.
در نگارگری هنرمند آزادانه به رویا پردازی در موضوعات گوناگون می پردازد. خیال هنرمند از واقعیت نیز گذشته و حتی می تواند به آموخته ها، خاطره ها و آرزوهایش تکیه می کند.
نگاری از جشن شاهانه به عنوان نقاشی سنتی
3- تذهیب
تذهیب با رنگ آبی نمونه ای از نقاشی سنتی
طلا کاری و زراندود کردن نقوش منظم هندسی همراه با خطوط نازک مشکی که با آب طلا تزیین شده و از رنگهای متنوع دیگر نیز استفاده می شود را تذهیب می گویند. در تذهیب از طراحی، رنگ آمیزی، پرداخت، قلم گیری ظریف و طلا اندازی برای انواع نقوش، و طرح ها در سطوح مختلف استفاده می شود.
رنگ های تهذیب معمولاٌ از شنگرف، لاجورد، سفید آب،زعفران، زنگار و … می باشد.
از کاربردهای تهذیب می توان به تزیین حاشیه ی برگه های کتاب، کناره های قطعات خوش نویسی، سرلوحه ها و… اشاره کرد.
هنر تهذیب را می توان روی انواع سطوح تخت و محدب مانند ظروف مینایی و کاشی هفت رنگ اجرا کرد. در این هنر از نقوش گیاهی (اسلیمی وختایی)، انسانی، هندسی (گره ها) و تلفیق این موارد استفاده می شود.
از ابزار، وسایل و مواد مورد نیاز در تهیه و طراحی تهذیب می توان به مداد، قلم مو، پرگار، گونیا، ظرف آب و رنگ، زیردستی، انواع رنگ ها، صمغ، کاغذ پوستی، مقوا، تخته سه لایه ، ورق طلا، مرکب مشکی و … اشاره کرد.
هنر نگارگری روی سطوح تخت، دیوار، کاشی، تابلوهای پارچه بوم ، سفال های لعابی، ظرف مینایی و … قابل اجراء می باشد.
از ابزار، وسایل و مصالح مورد استفاده نگارگری می توان به انواع قلم مو، مداد، ابزار خط کشی، گونیا، جدول کشی، پرگار، ظرف آب و رنگ، مهره و زیر دستی، انواع رنگ ها، صمغ، آب، کاغذ، مقوا، تخته سه لایه ، ورق های طلا و مرکب مشکی و … نام برد.
در نگارگری هنرمند آزادانه به رویا پردازی در موضوعات گوناگون می پردازد. خیال هنرمند از واقعیت نیز گذشته و حتی می تواند به آموخته ها، خاطره ها و آرزوهایش تکیه می کند.
4- تشعیر
تذهیب مدور نمونه ای از نقاشی سنتی
قلم گیری، طراحی و رنگ آمیزی انواع طرح ها و نقوش سنتی (گیاهی، انسانی و حیوانی) با موضوعات مختلف را تشعیر میگویند.
هنرمند در تعشیر از دو رنگ استفاده می کند . این هنر بیشتر در زمینه و حاشیه کاربرد دارد و به صورت تخت به اجرا در می آید.
در هنر تشعیر تصاویر جانوران، نقوش گیاهی و نقش های از انسان رنگ آمیزی و قلم گیری می شود. این نقش ها بیشتر با طلا و رنگ سفید برروی زمینه نخودی یا تیره مانند لاجوردی و مشکی مشاهده می شود.
از تفاوت های بارز هنر تشعیر با تهذیب استفاده از رنگ های محدود به وسیله حرکات قلم مو می باشد.
از موضوعات مورد استفاده در تشعیر می توان به موضوعات مذهبی، عرفانی، خیالی و حماسی اشاره کرد که با هدف پر کردن حاشیه و زمینه کتب مورد استفاده قرار می گیرد.
در طرح های تشعیر از نقش های انسانی، گیاهی(گل ها، برگ ها، درختان و …) ، حیوانی (پرندگان، چهار پایان و …) و خیالی (فرشته، اژدها و …) استفاده می شود.
تشعیر بیشتر روی کاغذ و مقوا اجرا می شود اما می توان از هنر تشعیر بر سطوح تخت و منحنی سایر آثار صنایع دستی مانند آثار پوست کاشی هفت رنگ، سفال و… استفاده کرد.
تذهیب بالای اشعار نمونه ای از نقاشی سنتی
5 – گل و مرغ
گل و مرغ و تذهیب نمونه ای از نقاشی سنتی
نگاره مستقل گل و مرغ نمونه ای از نقاشی سنتی
رنگ آمیزی، طراحی و ساخت انواع نقوش گیاهی و پرندگان در حالت های مختلف برای ایجاد و نگاره های زیبا و یا کاربردی (جلد، قلمدان و …) را صنایع دستی نقاشی سنتی گل و مرغ می گویند.
در نقاشی سنتی گل و مرغ تلاش می شود به تلفیق و رابطه عارفانه میان گل و بلبل اشاره کرد.
هنر گل و مرغ ابتدا در کتب مذهبی کاربرد داشت. با تکامل هنر گل و مرغ بعداً از آن در تزیین قلمدان، صندوقچه، قاب آینه و جلد سایر کتاب ها استفاده شد .
هنر گل و مرغ بیشتر به صورت تخت بر روی سطوح کاغذی، مقوایی و گاه چوبی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین بر روی آثار صنایع دستی چون ظروف مینایی، کاشی و … نیز به اجرا در می آید.
گل های چون زنبق، نرگس، لاله، انواع گل محمدی، داودی و انواع غنچه ها از جمله گل های هستند که در هنر گل و مرغ مورد استفاده قرار می گیرد.
در کنار گل های رنگارنگ پرندگانی کوچک با بالهای باز و بسته که به مرغان بهشتی معروف هستند نیز موجود می باشد.
قلمدان با طرح گل و مرغ نمونه ای از نقاشی سنتی
6- خیالی سازی ( نقاشی قهوه خانه ای )
نگاره رستم و سهراب نمونه ای از نقاشی سنتی
رنگ آمیزی، ساخت و طراحی انواع طرح ها و نقش های انسانی و حیوانی با مضامین و موضوعاتی مختلف ملی، حماسی و مذهبی برای خلق نگاره های زیبا، مستقل و کاربردی را نقاشی سنتی خیالی سازی می گویند.
نقاشی روی پرده های بزرگ موجود در برخی قهوه خانه های ایران نمونه از هنر خیالی سازی می باشد.
در هنر خیالی سازی با استفاده از داستان های عامه پسند و قومی مانند: حماسه ها، افسانه ها و رویدادهای مذهبی سعی در ایجاد یک اثر هنری شده است.
در نقاشی ها و پرده های بزرگی که هنر خیالی سازی روی آن به اجرا در می آید گاهی داستان های مختلف حماسی و مذهبی با هم تلفیق شده است. نمونه از آن می توان به نقاشی های که هم داستان هفت خوان رستم و هم واقعه کربلا را در کنار هم دارند اشاره کرد.
گاهی هم فقط یک موضوع خاص به تصویر کشیده می شود ( مانند نبرد رستم و افراسیاب ) . آثار هنری خیالی پردازی با اهدافی چون بیان وقایع و داستان و انتقال پیام های چون ( شجاعت، پاکدامنی، ایثار و جوانمردی و …) با منظور راهنمایی افراد جامعه طراحی شده است .
در مکان های عمومی چون قهوه خانه ها، کاروانسراها، زورخانه ها و … استفاده از هنر خیالی سازی و توضیح و تشریح داستان به تصویر کشیده آن بسیار رواج داشته است.
از این رو هنر خیالی سازی قابلیت اجرا روی پرده های بزرگ را داشته است تا بتوان آن را به مکان های مختلف چون روستاها و شهرهای دور دست حمل کرد. بنابراین استفاده از هنر خیالی سازی به نوعی اجرای یک نمایش برای سرگرمی مردم محسوب می شود.
جنگ رستم با دیو سفید نمونه ای از نقاشی سنتی
شکل ظاهری هنر خیالی سازی
هنر خیالی سازی به این گونه است که به صورت تخت روی پارچه و پرده های بزرگ مستطیلی و مربعی به نمایش در می آید . خصوصیات بارز هنر خیالی سازی اندازه های بزرگ آن می باشد.
در بسیاری از آثار هنر خیالی سازی طرح ها و نقش های حیوانی و انسانی با اندازه های مختلف درهم آمیخته شده اند. در بعضی از نمونه ها نیز نام شخصیت ها در کنارشان درج شده است.
از ابزار، وسایل و مصالح که در هنر خیالی استفاده می شود می توان به کاردک، تخته رنگ، انواع قلم مو، خط کش، پودر و رنگ های روغنی، روغن جلا، حلال رنگ روغنی، نفت، بوم پارچه ای و … اشاره کرد.
سیاوش در میان آتش نمونه ای از نقاشی سنتی
نتیجه گیری
در این مقاله سعی شد که به نقاشی سنتی ایرانی به عنوان یکی از صنایع دستی اصیل این کشور اشاره شود . این هنر در ایران دارای تاریخچه ای طولانی است . صنایع دستی نقاشی سنتی توسط هنرمندان بزرگ در انواع گوناگون و روی سطوح مختلف طراحی و ترسیم می شد و جزء میراث و شناسنامه ایران به شمار می رود .
طراحی سنتی، نگارگری، تذهیب، تشعیر، گل و مُرغ و خیالی سازی از انواع نقاشی سنتی ایرانی هستند که در این مقاله به آن ها اشاره شد و توضیح و کاربرد هر یک بیان گردید تا شما دوستان بیشتر با این دستاورد بزرگ هنری آشنا شوید .